صنایع دستی اصفهان چیست؟

اصفهان شهر ادب و هنر، شهر تاریخی و پایتخت معماری جهان، ملقب به نصف جهان، که هر چه از یک برنامه سفر یک روزه یا چند روزه فوق العاده و خاطره انگیز توقع داشته باشید را میتواند برای شما به ارمغان بیاورد.

ما در این مقاله بصورت تخصصی به این موضوع که صنایع دستی اصفهان چیست، پرداخته ایم. هنرمندان اصفهانی، این شهر را به مرکز تولید و توزیع صنایع دستی زیبا و منحصر به فرد که در دنیا زبان زد هست، تبدیل کرده اند. برای آشنایی بیشتر با صنایع دستی اصفهان با ما همراه باشید.

محبوبیت و شهرت جهانی صنایع دستی اصفهان

صنایع دستی اصفهان در طول قرن های طولانی به عنوان نماینده هنر اصیل قوم ایرانی در جهان معرفی شده است. به همین دلیل، اصفهان، پایتخت صنایع دستی ایران نامیده می شود و صنایع دستی اصفهان دارای شهرت جهانی می باشد و بسیاری از مردم دنیا، ایران را با سوغات و صنایع شهرهایی نظیر اصفهان می شناسند.

در واقع ویژگی هایی همچون ذوق، هنر، پشتکار و قناعت صنعتگران اصفهانی، موجب شده است تا فرآورده های دست ساز اصفهان نه تنها در کشورمان خریداران فراوان داشته باشد بلکه مسافران و گردشگران خارجی نیز به دست ساخته های اصفهان با ویژگی های خاص آن، علاقه مند باشند.

انواع صنایع دستی اصفهان چیست؟

• میناکاری

یکی از شاخص‌ترین و مشهورترین صنایع دستی اصفهان ، میناکاری، میناگری یا میناسازی است که قدمتی بیش از پنج هزار سال دارد؛ هنری زیبا که با رنگ آبی، سبز و گاهی قرمز خود، توجه هر بیننده‌ای را جلب می‌کند. میناکاری معمولا روی مس انجام می‌شود؛ اما می‌توان این هنر را روی طلا، نقره و سفال نیز پیاده کرد.

میناکاری هنر تزئین فلزات با مواد رنگین مات یا شفاف با مدد گرفتن از آتش است. این هنر شامل فعل و انفعالات پیچیده شیمیایی است و یک هنر آزمایشگاهی محسوب می شود و در حقیقت اشیایی را شامل می شود که از ترکیب اکسید فلزات با برخی نمک ها در اثر حرارت تزئین یافته است.

• قلمزنی

یکی از پر رونق ترین صنایع دستی اصفهان، قلمزنی است. قلم زنی هنری است، که شاید از گذشته دور و از ابتدای زندگی بشریت بوجود آمد.

قلم زنی همان هنر حکاکی کردن روی سنگ (حجاری) بوده که طی مراحل مختلف در طول تاریخ، بر روی فلزهای گرانبها انتقال یافت.هنر قلم زنی، کنده کاری و ایجاد نقش و طرح با قلم و ضربه چکش، روی اشیای فلزی است. طلا، مس، برنج، نقره، آلیاژ مس و برنج فلزاتی هستند که برای قلمزنی عموماً استفاده می شوند.

اشیای بسیاری مانند ظروف، گلدان ها، تابلوها و … با هنر قلمزنی آراسته شده اند، که زیبایی خیره کننده شان نظر همه را به خود جلب می کند.

• خاتم کاری

خاتم کاری یکی از اصیل‌ترین و نفیس‌ترین صنایع دستی اصفهان با قدمتی از صدها سال قبل است و اوج درخشش آن به زمان حکومت پادشاهان صفوی برمی‌گردد؛ زمانی که کاخ ها، رحل قران ها، میز و صندلی ها خاتم کاری شده بودند.

ابتدا مرکز خاتم سازی، شهر اصفهان بود. امّا بعدها این هنر در شیراز رونق بیشتری گرفت و امروزه خاتم سازی شیراز جایگاه بالاتری دارد.

هنر آراستن سطح اشیاء را به وسیله مثلث های کوچک، در طرح های مختلف را خاتم سازی می گویند. این مثلث ها از جنس عاج، استخوان، مفتول برنج، چوب و بعضی اوقات از جنس طلا هستند.

خاتم اصفهان به روش خاتم شیراز ساخته می شود، گاهی با نقره یا مینا کاری همراه می شود، که در شیراز نمی توان دید. آثار زیبای خاتم سازی، اشیای تزئینی، جعبه های زیبا، قاب عکس، شطرنج، تخته نرد و … هستند که در بازارهای اصفهان جلب توجه می کنند.

 

• قلمدان سازی

واژه قلمدان شاید شما را به یاد قلمدانی چوبی و مزین به هنر خاتم، منبت یا مینیاتور بیندازد؛ اما باید بدانید که قلمدان در گذشته از جایگاه ویژه‌ای در بین شاهان، درباریان، ادیبان و هنرمندان برخوردار بود و به‌شکل امروزی ساخته نمی‌شد. قلمدان در اصل با مقوا و کاغذ ساخته می‌شد و هنرمندان روی آن را با سبک‌ها و طرح‌های مختلف نقاشی می‌کردند.

 

• فیروزه کوبی

فیروزه کوبی یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین صنایع دستی اصفهان به شمار می‌آید و قدمت آن به حدود ۷۰ سال قبل برمی‌گردد. این هنر ارزنده در ابتدا در مشهد توسط یک صنعتگر روی جواهرات انجام شد؛ اما با راه یافتن به اصفهان موفق شد تا عنوان یکی از زیباترین صنایع دستی اصفهان را به خود اختصاص دهد.

فیروزه کوبی هنری است که در آن فیروزه روی سطح ظرف یا زیور آلات قرار داده می‌شود. قطعه مورد نظر می‌تواند از جنس مس، برنج، نقره، ورشویی یا برنز باشد. در فیروزه کوبی قطعه‌های کوچک سنگ فیروزه به حالت موزاییکی بر روی سطح چسبانده می شود و بعد بین قطعه‌های فیروزه نوعی لاک تیره‌رنگ قرار می‌گیرد.

فیروزه کوبی سه مرحله دارد:

• زرگری
• فیروزه کوبی
• پرداخت گری

• مسگری

مسگری یکی دیگر از قدیمی ترین صنایع دستی اصفهان و ایران است که قدمتی بیش از پنج هزار سال دارد و اشیا و ظروف مسی دست‌ساز بسیاری از گذشته‌های دور، هم‌اکنون در موزه‌ها قابل‌مشاهده هستند.

بر اساس تحقیقات انجام شده اولین فلز کشف شده به دست انسان فلز مس بوده است و اولین فلزکاران نیز ایرانیان بوده‌اند. مسگری در شهرهای اصفهان، زنجان، کاشان، کرمان و شیراز رواج دارد و در بیشتر این شهرها بازاری با عنوان بازار مسگرها دیده می‌شود.

مسگری در سال‌های اخیر با ترکیب با دیگر هنرهای ایرانی دوباره مورد توجه قرار گرفته است. در ادامه دو هنر بدیع مسگری را به شما معرفی خواهیم کرد :

مس و خاتم (خاتم کاری روی مس)

مس و پرداز (میناکاری روی مس)

• قالی‌بافی

قالی‌بافی یکی از هنرهای اصیل دستی ایرانیان است که از گذشته‌های دور تا به امروز همیشه یکی از اجزای ثابت کاخ‌های پادشاهان و حکمرانان سراسر جهان بوده است. قالی و فرش ایرانی پس از گذشت قرن‌ها کماکان جایگاه ویژه‌ای در میان هنرهای جهانی دارد.

اصفهان یکی از مهم‌ترین مراکز قالی‌بافی در ایران در زمان حکومت پادشاهان صفوی بوده است. در آن دوران، کارگاه‌های قالی‌بافی زیادی در اصفهان وجود داشتند و قالی‌های نفیس بسیاری به‌ویژه قالی‌های زربافت تولید می‌کردند.

• ملیله سازی

ملیله سازی یکی از ارزشمندترین صنایع دستی اصفهان و یکی از ظریف‌ترین صنایع فلزی ایران است و قدمت آن به صدها سال قبل برمیگردد. این هنر زیبا، نیاز به دقت، وقت و حوصله ی بسیاری دارد و در ساخت ظروف و وسایل تزئینی نقره به کار گرفته می‌شود.

این هنر آن‌قدر ظریف و زیبا است که امکان ندارد نظر شما را به خود جذب نکند.

• مینیاتور و نگارگری

یکی دیگر از صنایع دستی اصفهان نگارگری و مینیاتور است. نگارگری در ایران از سابقه ای طولانی برخوردار است. در زمان شاه عباس دوم که اصفهان پایتخت و مرکز هنر ایران شد، نگارگری هم در این شهر تکامل یافت.

نگارگری و مینیاتور، نقاشی‌های زیبا و تصاویر ظریف و دقیقی هستند که در گذشته‌های دور برای به تصویر کشیدن مطالب کتاب‌های مختلف به‌خصوص با موضوعات ادبی، حماسی و داستانی استفاده می‌شدند. هنرمندان تذهیب کار نیز به طراحی حاشیه‌های زیبا با نقوش سنتی می‌پرداختند و متن کتاب‌ها نیز توسط هنرمندان خوشنویس خطاطی می‌شد.

هنر مینیاتور که پیشینه آن به دوران قبل از ظهور اسلام برمی‌گردد در شهرهای اصفهان، شیراز، تبریز، قزوین و هرات از رونق بسیاری برخوردار است. برای نگارگری معمولا از چوب، عاج، فیبر و استخوان استفاده می‌شود.

• منبت کاری

منبت کاری (Woodcarving) یکی دیگر از صنایع دستی محبوب اصفهان است که در شکل‌ها و طرح‌های متنوعی ساخته می‌شود. این هنر که در شاخه هنرهای صنایع دستی چوبی قرار می‌گیرد با کنده‌کاری روی چوب و ایجاد پستی و بلندی‌های هنرمندانه روی آن انجام می‌شود.

شاید بتوان آغاز تاریخ منبت کاری را از زمانی دانست که انسان برای اولین بار، با ابزاری برّنده، چوبی را تراشیده است.

بنابراین این هنر که سابقه ای دیرینه دارد، در حال حاضر هم همچنان رواج دارد و در گوشه و کنار ایران هنرمندان بسیاری بدان مشغولند.

• زری بافی

زری به‌معنای ساخته شده از زر زرین و طلایی است؛ بنابراین زری به پارچه‌های زربافتی اشاره دارد که در پودهای آن از طلا استفاده شده است. در هنر زری بافی با قدمتی از هزاران سال قبل، پارچه‌ها با نقش و نگارهای سنتی و تار و پودهایی از ابریشم و گلابتون با دستگاه‌های کاملا سنتی و دستی بافته می‌شوند.

• هنر مشبک

هنر مشبک قدمتی دیرینه دارد. از زمانی که انسانهای اولیه از غارنشینی به صحرا نشینی روی آوردند و از سنگ برای خود چهار دیواری ساختند، برای روشنایی داخل کلبه پنجره ای از پوست حیوان، چوب، برگ یا سنگی که سوراخ سوراخ شده بود، تعبیه کردند. بدین ترتیب ضمن جلوگیری از ورود سرما تا حدی روشنایی کلبه را تامین کردند. کم کم این سوراخ ها به اشکال هنری تبدیل شد.

امروزه آثار مشبک را بر درها،‌منابر،‌امام زاده ها، مساجد، ظروف فلزی و سفال، که هنرمند به مهارت خاصی آن را مشبک کرده، فلز (آلومینیوم، مس، طلا، نقره)، چوب‌(انواع تخته سه لایی)، استخوان حیوانات (عاج، استخوان شتر،‌استخوان اسب)، چرم، سنگ پلاستیک، یونولیت، فرمیکا، نئوپان و… می توان مشاهده کرد.

• قلمکاری

قلمکاری یکی دیگر از صنایع دستی پارچه‌ای اصفهان است که قدمت آن به دوره حکومت پادشاهان مغول برمی‌گردد؛ زمانی که این هنر برای تزیین لباس و پارچه‌های کتان، ابریشم، پنبه و چلوار به کار می‌رفت.

اوج قلمکاری در زمان حکومت پادشاهان صفوی بود و تا زمان قاجار نیز رونق داشت. از جمله موضوعات سفره‌ها و پارچه‌های قلمکار می‌توان به طرح‌ها و نقش‌های سنتی، به تصویر کشیدن داستان‌های مذهبی و حماسی، داستان‌های ادبیات ایران، شکارگاه و طبیعت و حیوانات اشاره کرد.

پارچه‌های قلمکاری مورد توجه ویژه درباریان بود و بیشتر لباس آن‌ها از قلمکار زر یا اکلیلی تهیه می‌شد. در آن دوران محل‌های مخصوصی برای خرید لباس درباریان در بازار قیصریه اصفهان وجود داشت و پارچه‌های قواره‌ای قلمکار یا «دلگه» در آن‌ها به فروش می‌رسید.

سایر صنایع دستی اصفهان

صنایع دستی اصفهان آن‌قدر متعدد هستند که نمی‌توان آن‌ها را در یک مقاله معرفی کرد. خط و نقش ناخنی، قفل سازی نجف آباد، شعربافی کاشان، گلابتون سازی، خراطی سنتی نطنز، مهارت ساخت سفال نطنز، زیلو بافی کاشان، ملیله دوزی، فلزکاری و … از دیگر صنایع دستی اصفهان هستند.

صنایع دستی اصفهان را از کجا بخریم؟

صنایع دستی اصفهان بسیار متنوع و زیبا هستند و شما می‌توانید آن‌ها را از بازارهای شهر اصفهان، میدان نقش جهان و دیگر فروشگاه‌های شهر خریداری کنید. همچنین می توانید با برنامه سفر به اصفهان با هتل آسمان همراه باشید و در حین این سفر صنایع دستی اصفهان را اطراف میدان نقش جهان ببینید و خریداری کنید.